Według klasyfikacji DSM-5 trauma to:
narażenie na śmierć lub groźbę śmierci, poważny uraz lub przemoc seksualna w jeden (lub większą liczbę) spośród wymienionych sposobów: bezpośrednie doświadczenie traumatycznego przeżycia: bycie naocznym świadkiem traumatycznych dla innych osób wydarzeń; uzyskanie informacji o tym, że członek bliskiej rodziny lub przyjaciel doświadczył traumatycznego przeżycia. W przypadku narażenia na śmierć lub wystąpienia groźby śmierci dotyczących członka rodziny lub przyjaciela wydarzenie to musi wynikać z aktu przemocy lub być przypadkowe.
Typy traumy, podział:
Ze względu na przyczyny:
– przypadkowa i nieintencjonalna
– świadoma bez intencji skrzywdzenia
– celowa z intencją skrzywdzenia
Ze względu na strukturę:
Trauma typu I
Trauma pojedyncza– ograniczony czas trwania lub zdarzenia masowe (np.wypadki transportowe, napad, gwałt, pobicie)
Trauma typu II
Trauma złożona
Powtarzające się, wielokrotne zdarzenia lub serie negatywnych zdarzeń z dzieciństwa
– uzależnienia rodziców od narkotyków, alkoholu, leków, pornografii
– przemoc domowa
– przemoc seksualna- z dotykiem fizycznym, bez dotyku, emocjonalna przemoc seksualna
– dręczenie fizyczne, emocjonalne
– zaniedbanie fizyczne i emocjonalne
– patologiczne przeżywanie przez rodzica żalu po stracie bliskiej osoby
-parentyfikacja (odwrócenie ról rodzic-dziecko) lub inny dysfunkcyjny styl relacji
W Wyniku doświadczania zdarzeń traumatycznych mogą rozwinąć się pierwsze reakcje stresowe już podczas trwania zdarzenia- lęk, niepokój, zmieszanie , panika, bezsilność, odrętwienie. Po zdarzeniu traaumatycznym rozwinąć się może ostre zaburzenie stresowe i może trwać do czterech tygodni. Jeśli objawy występują dłużej niż miesiąc, mamy do czynienia z zaburzeniem po stresie pourazowym (PTSD)
Objawy PTSD
Nadmierne pobudzenie
Nadmierne reakcje na sytuacje , które dla większosci osób nie są zagrożeniem. Pozostawanie w ciągłej gotowości, tak jakby zdarzenie miało się powtórzyć. Objawami nadmiernego pobudzenia może być wyolbrzymiony odruch przestrachu, który motywuje daną osobę do walki lub ucieczki przed zagrożeniem, nadmierna czujność. W emocjonalnym paraliżu może nastąpić całkowite oderwanie się – dysocjacja lub „zamrożenie emocjonalne”.
Nadmierne pobudzenie znajduje swój wydźwięk w wybuchach złości, impulsywności, nadwrażliwości na bodźce, zaburzeniach snu, drażliwości.
Ponowne przeżywanie
Natrętne wdzieranie się intensywnych wrażeń na poziomie wielu zmysłów- obrazów, dźwięków, zapachów- przypominających zdarzenie traumatyczne (Flashbacki). Niezależnie od upływu czasu wspomnienie może być przeżywane tak jakby dotyczyło teraźniejszości. W takiej sytuacji reakcje danej osoby mogą być takie same jak w zdarzeniu traumatycznym.
Unikanie
Unikanie ludzi, miejsc, przedmiotów mogących przypominać zdarzenie traumatyczne, a w konsekwencji wywołujących nieprzyjemne doznania. Nastąpić może wycofanie z codziennych aktywności, które kiedyś przynosiły satysfakcję, tłumienie emocji i myśli związanych z traumatycznym doświadczeniem.
Charakterystycznymi objawami są brak motywacji w dążeniu do zmian, emocjonalne stępienie, stany dysocjacyjne, poczucie izolacji.
W zależności od intensywności , czasu trwania i rodzaju traumy wymienić można następujące skutki:
Skutki somatyczne:
– napięcie mięśni, bóle głowy, zaciśnięte szczęki,
– zaparcia, biegunki, bóle brzucha, zaburzenia odżywiania, utrata wagi, nadwaga,
-zmiany ciśnienia, dzwonienie, szumy w uszach,
– moczenie nocne, częste infekcje
– problemy skórne
Skutki poznawcze:
– zniekształcone przekonania wobec własnego „ja” oraz świata
– obniżone poczucie wartości
– zaniżone poczucie efektywności i kontroli
– utrata osobistych przekonań
– poczucie bezradności, bezbronności i niemocy
– deficyty uwagi, zaburzenia pamięci i świadomości
Skutki emocjonalne:
– trudności w modulowaniu emocji, epizody depresyjne.wybuchy złości, gniewu, żal, smutek, lęk, niepokój, nadmierna czujność, poczucie winy i wstydu
Skutki behawioralne:
– zachowania ryzykowne,agresywne, autodestrukcyjne-samookaleczanie, uzależnienia, zaburzenia odżywiania, zaburzenia OCD
Dysocjacja jako konsekwencja traumy
Zdrowie naszej osobowości uzależnione jest między innymi od zdolności integracji różnych elementów naszych doświadczeń. Zdolność ta może zostać zaburzona w przypadku traumy, poprzez odcięcie bolesnych zdarzeń lub wspomnień z dala od świadomości, co pozwala przetrwać ekstremalne emocje i doznania.
Ommo Van der Hart dysocjację definiuje jako podział osobowości na dwie lub więcej części, z których każda ma własne poczucie siebie, swój własny pogląd na świat, własne wspomnienia, emocje, myśli, doznania cielesne i zachowania.
W dysocjacji mamy do czynienia z zawężeniem świadomości
– na poziomie poznawczym-zmienione postrzeganie siebie i otoczenia
– na poziomie emocjonalnym- poczucie zobojętnienia, poczucie obcości wobec samego siebie lub otoczenia
– na poziomie cielesnym – zmiana w postrzeganiu własnego ciała i płynących z niego doznań
Dysocjacja może pełnić dwie funkcje: adaptacyjną , kiedy pozwala przetrwać ekstremalne doświadczenie i znieść ból emocjonalny czy fizyczny. Funkcję nieadaptycyjną pełni wówczas, gdy staje się nawykowym, stałym sposobem radzenia sobie z doświadczeniami, które niekoniecznie maja charakter traumatyczny, ale mogą być w taki sposób postrzegane.
Trauma a ciało
Trauma nie musi doprowadzić do bezpośredniego uszkodzenia ciała , by stała się doświadczeniem psychofizjologicznym. W sytuacji chronicznej, powtarzającej się traumy, ciało przyjmuje pewną postawę, która pozwala chronić. Z czasem ta postawa ciała staje się częścią tożsamości i wpływa na sposób poruszania oraz postrzegania siebie i otoczenia.
Postawa ciała
Dziecko otoczone bezwarunkową miłością i akceptacją ze strony opiekunów- w dorosłości przybierze postawę pewną siebie, będzie poruszać się zwinnie, zdecydowanie.
Dziecko wychowywane w atmosferze chłodnego dystansu, sprzecznych sygnałów płynących od opiekunów- w dorosłości doświadczać może sztywności niektórych obszarów ciała, nieelastyczności czy bezwładu.
Dziecko doznające przemocy fizycznej, seksualnej – może odczuwać nieustające napięcie w ciele i wiążące się z tym chroniczne bóle pleców, karku, ramion
Postawa wobec ciała
Dzieci i młodzież doświadczające wszelkiego rodzaju zaniedbania i przemocy, niezrozumienia, lekceważenia, wyśmiewania , odrzucenia często wzrastają w przekonaniu, że są niegodni miłości i że to z nimi jest coś nie tak. Kształtuje się w nich między innymi negatywne przekonanie na temat własnego ciała, które zostaje utrwalone w dorosłości. Zyskując kontrolę nad ciałem poprzez wprowadzanie zmian ( diety, operacje plastyczne itp.) żywią nadzieje, że w końcu staną się kochani i akceptowani.
Bibliografia:
- Zdankiewicz- Ścigała (2017). Aleksytymia i dysocjacja jako podstawowe czynniki zjawisk po traumatycznych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar
- Widera- Wysoczańska (red.); (2011). Interpersonalna trauma. Mechanizmy i konsekwencje, Warszawa, Difin
- Shapiro (2017). Zostawić przeszłość w przeszłości. Warszawa, PTTEmdr